Vorige week was de uitvaart van ons erelid Frans Kuijpers. Er waren meerdere sprekers die mooie woorden spraken, waaronder onze eigen voorzitter. Het beeld kwam naar voren dat Frans een talentvolle schaker was die koos voor een wetenschappelijke carrière in plaats van een schaakcarrière.

Natuurlijk bleef Frans decennialang een van de sterkste Nederlandse schakers en was hij ook binnen de KNSB actief, maar zijn loopbaan bij Philips was toch zijn prioriteit.

Frans heeft me ooit verteld dat er een duidelijk moment was waarop hij koos zijn schaakcarrière op de tweede plaats te zetten.

In 1963 was hij net Nederlands kampioen geworden en had ook andere mooie resultaten geboekt in onder andere het Hoogovenstoernooi en het IBM-toernooi. Op voorspraak van Max Euwe werd Frans uitgenodigd om deel te nemen aan een grootmeestertoernooi in Moskou waar zo ongeveer de hele wereldtop vertegenwoordigd was. De reis er naartoe was al een avontuur. Frans reisde in een Russische Toepolev die aan het geluid te horen ieder moment uit elkaar kon vallen, maar die het toch volhield tot Moskou. In Moskou mochten de deelnemers aan het toernooi aanwezig zijn bij de herdenking van de Oktoberrevolutie op het Rode plein op slechts enkele meters afstand van partijleider Chroesjtsjov.

Vuurproef

Het toernooi werd gespeeld in het gebouw van de Moskouse schaakclub, een imposant gebouw rijk aan historie. De eerste ronde was meteen de vuurproef: Frans speelde met zwart tegen voormalig wereldkampioen Michael Tal. Tal stond bekend om zijn buitengewoon aanvallende speelstijl waarmee hij bijna alle tegenstanders overrompelde. In 1960 had hij wereldkampioen Botwinnik in een match overtuigend verslagen, maar het jaar daarop had Botwinnik de titel teruggepakt door telkens zeer degelijke openingen te spelen. Tal bleef daarna een van ’s werelds beste schakers die het vanwege zijn zwakke gezondheid nooit meer tot wereldkampioen heeft gemaakt. Deze partij tegen Tal, zo bleek achteraf, zou bepalend zijn voor de rest van Frans leven.

De partij was een titanengevecht. Frans speelde de opening goed en in gelijke stand kwam Tal met een van zijn bekende speculatieve offers. Frans verdedigde nauwkeurig, miste onderweg wel een kans op groot voordeel, waarna Tal eeuwig schaak had. Daar nam Tal geen genoegen mee en hij deed nog een ultieme winstpoging. Deze had op eenvoudige manier door Frans weerlegd kunnen worden waarna hij een simpel gewonnen eindspel zou krijgen. In plaats daarvan koos Frans voor een veilige weg die remise zou opleveren, ware het niet dat hij twee zetten later een enorme bok schoot door zijn toren weg te geven. Een onverdiende nederlaag – waar een sensationele winst zo dicht bij was.

Nederlaag

De volgende dag was Frans zich zelf niet meer en speelde onder zijn niveau tegen Vladimir Simagin. Een kansloze nederlaag. Hierna was Frans aangeschoten wild en iedereen ging er tegen hem eens goed voor zitten. Hij speelde nog wel remise tegen Antoshin, Hort, Matanovic en Jimenez en wist te winnen tegen de Pool Balcerowski maar moest nederlagen incasseren tegen Smyslov, Gligoric, Vladimirov, Liberzon, Keres, Szabo en Pietzsch.
Hoe anders was het geweest als hij de eerste ronde Tal verslagen had en iedereen respect voor hem had getoond. Gedemoraliseerd keerde hij met 3 uit 15 terug naar Nederland in dezelfde wrakke Toepolev. Na dit toernooi kwam Frans tot de conclusie dat professioneel schaken niets voor hem was en legde hij zich toe op zijn wetenschappelijke carrière. Dat resulteerde uiteindelijk in een promotie in 1972 en een glanzende loopbaan bij Philips. Achteraf heeft hij daar nooit spijt van gehad.

In juni 2016 maakte Frans een vakantie naar Letland en in Riga bezocht hij het graf van Tal, de man die zijn leven een richting op gestuurd had. Zijn vrouw Juul heeft de volgende foto gemaakt.

Frans Kuijpers bij het graf van Michael Tal in Riga

De partij van Frans tegen Tal heb ik al eens gepubliceerd in de Raadsheer in 2011. Voor de volledigheid is hij hier nog een keer met hetzelfde commentaar.

Frits Schalij

Voor meer schaakartikelen zie de schaakrubriek.